Program odnowień naturalnych

Naturalnym odnowieniem lasu nazywa się zjawisko powstania młodego pokolenia drzew przez samosiew lub z odrośli, pod osłoną drzewostanu macierzystego lub w jego sąsiedztwie. W odnowieniu naturalnym czynnikiem zasadniczym jest właściwy dla organizmów żywych proces rozrodu gatunków.

Naturalne odnowienie lasu w lasach pierwotnych jest podstawowym procesem hodowlanym. W historii nauk hodowli lasu zagadnienie naturalnego odnowienia zawsze pojawiało się obok najbardziej wymyślnych sposobów sztucznego odnowienia.

W lasach zagospodarowanych proces odnowienia naturalnego przebiega żywiołowo, lecz jest zwykle kierowany przez człowieka. Odnowienie naturalne wykorzystuje się w warunkach umożliwiających uzyskanie go dostępnymi środkami i gdy spodziewane wyniki odpowiadają zamierzeniom dotyczącym składu gatunkowego, jakości i struktury powstających młodych pokoleń lasu. Inicjowanie odnowień naturalnych powinno być podejmowane w odpowiednio szerokim zakresie, gdyż właściwe ich wykorzystanie wpływa na intensyfikację produkcji oraz zapobiega wydatnie degradacji gleb leśnych.

Uprawa sosnowa założona w 100% z odnowienia naturalnego,  z wykorzystaniem samosiewu bocznego (autor foto - K.Polus)

Do niewątpliwych zalet stosowania odnowień naturalnych można zaliczyć także:

- zachowanie ciągłości produkcji leśnej,

- utrzymywanie nieprzerwanie korzystnych cech zarówno mikroklimatu jak i gleby, nie niwecząc swoistego środowiska leśnego,

- możliwość rozmnażania najlepszych drzew w drzewostanie i zachowanie miejscowych ekotypów,

- możliwość budowy drzewostanów wielopiętrowych,

- przyspieszenie cyklu produkcyjnego przy obniżeniu kosztów odnowień.

Drzewostany pochodzące z odnowień naturalnych są lepiej przystosowane do lokalnych warunków. Drzewka unikają "szoku poprzesadzeniowego", lepiej ukorzeniają się, co podnosi ich przyszłą odporność na wywalanie przez wiatr, ponadto od początku mają szansę współżycia z właściwymi grzybami mikoryzowymi. Odnowienia naturalne z reguły lepiej opierają się także presji zwierzyny.

Dwuletnie odnowienie naturalne sosny (autor foto - K.Polus)

Odnowienie naturalne nie jest jednak pozbawione ryzyka:

- jest uzależnione od lat nasiennych,

- żywiołowość przyrody nie zawsze daje się podporządkować planowej i celowej gospodarce człowieka,

- pojawiający się obsiew może być niewystarczający czy nierównomierny

- często narażone na działanie czynników chorobotwórczych (osutka w przegęszczonych siewach).

Uprawa sosny zwyczajnej w wieku 5lat odnowionej naturalnie. Po kilkukrotnym przerzedzaniu nadmiernie zagęszczonych siewów szkody od osutki wydają się już nieznaczące (autor foto - K.Polus)

Ze względu na przeważający udział drzewostanów sosnowych (ponad 90% udziału wśród wszystkich gatunków lasotwórczych) Nadleśnictwo Wymiarki zdecydowało się w 2020 roku przygotować kompleksowy program odnowień naturalnych właśnie dla sosny zwyczajnej.

Rozpoczęto od prac kameralnych, które trwały blisko miesiąc. Przy naborze powierzchni mogących dać przyszłe, wartościowe pokolenia naturalne drzewostanów sosnowych brano pod uwagę zapisy Planu Urządzania Lasu na lata 2020-2029 oraz szczegółowe warunki i czynniki takie jak:

- cechy taksacyjne zarówno drzewostanu planowanego do odnowienia jak i drzewostanu macierzystego (skład gatunkowy, wiek drzewostanów, typ siedliskowy lasu, zwarcie drzewostanu, stan pokrywy gleby, )

- elementy planistyczne (wielkość i kształt powierzchni, rodzaj planowanej rębni, wystawa dla planowanej do odnowienia działki zrębowej),

- rodzaj zastosowanego samosiewu,

- jakość hodowlana i techniczna drzewostanów,

- wymogi regionalizacji przyrodniczo-leśnej i regionalizacji nasiennej,

- właściwy sposób i termin przygotowania gleby pod samosiew,

- właściwy sposób prowadzenia cięć w drzewostanach macierzystych.

W Nadleśnictwie Wymiarki powstał plan odnowień naturalnych sosny zwyczajnej na lata 2020-2029 zakładający odnowienie blisko 300ha powierzchni!!!W opracowywanym planie odnowień naturalnych zastosowano dodatkowe dwa ważne działania, mające znacząco zwiększyć potencjał rozrodczy drzew i drzewostanów macierzystych. Pierwszym z nich było zaplanowanie i wykonanie cięć sanitarno-selekcyjnych w zakwalifikowanych do obsiewu drzewostanach. Celem przeprowadzenia takich cięć jest usunięcie drzew wadliwych, źle ukształtowanych czy wykazujących symptomy chorobowe. Dzięki temu do obsiewu pozostawimy tylko osobniki najlepsze jakościowo i całkowicie zdrowe.

Drugim czynnikiem mającym wspomóc proces inicjowania samosiewów było pozostawianie nasienników sosnowych w formie wąskich smug zaprojektowanych wzdłuż odnawianych powierzchni. Takie działanie zdecydowano się zastosować tylko w przypadku bardzo szerokich działek zrębowych, aby zwiększyć zasięg obsiewu bocznego do najbardziej odsuniętych fragmentów powierzchni.

Pas nasienników sosnowych pozostawiony w celu zwiększenia zasięgu obsiewu bocznego (autor foto - K.Polus)

W przypadku nierównomiernego i niewystraczajacego obsiewu naturalnego odnowienie będzie uzupełniane sztucznie. W skład przyszłych upraw, oprócz sosnowych odnowień naturalnych, wejdą również odnowienia sztuczne innych, wymaganych dla odpowiednich siedlisk, gatunków lasotwórczych jak np. Brz, Db, Bk, Św.

Po wstępnej kwalifikacji powierzchni rozpoczęto weryfikacje terenową, którą zajął się autor programu odnowień naturalnych tj; Inżynier Nadzoru wraz z leśniczymi. Każda pozycja była oceniana indywidualnie pod kątem możliwości zainicjowania odnowienia naturalnego oraz jego późniejszego utrzymania i prowadzenia przy uwzględnieniu wszystkich kryteriów zawartych w części kameralnej. W ramach wizji terenowej oceniano także warunki siedliskowe tzn. obecność nalotów i podrostów w d-nie przewidzianym do odnowienia naturalnego, jak i w d-nach sąsiednich, w tym istniejących („sąsiadujących”) uprawach, na których można obserwować efekty niekontrolowanego odnow. nat. Oceniano również potencjalne możliwości zachwaszczania się powierzchni po wycince.

Drzewostan macierzysty, na którym widać potencjał odnowieniowy w formie nalotu i podrostu sosnowego (autor foto - K.Polus)

Dla każdej pozycji zastosowano ocenę w skali szkolnej od 1-5 (ocena 5 była najwyższą). Na tej podstawie dokonano ostatecznej selekcji (warunkiem zakwalifikowania powierzchni było uzyskanie oceny 4 i 5 oraz w niektórych przypadkach także 3+). Efektem było stworzenie listy powierzchni obejmującej i szczegółowo opisującej zarówno cechy drzewostanów odnawianych i drzewostanów macierzystych jak i plan konkretnych działań ustalony dla każdej pozycji osobno. 

Powierzchnia uprzątnięta z pozostałości pozrębowych i przygotowana do płytkiej orki (autor foto - K.Polus)

W dniu 8 września 2020r. Nadleśniczy podpisuje Zarządzenie nr 25/2020 w sprawie wprowadzenia Programu odnowień naturalnych w drzewostanach sosnowych na lata 2020-2029 w Nadleśnictwie Wymiarki, które rozpoczyna długą, ale jakże obiecująca przygodę z lasem.  Plan zakłada odnowienie w sposób naturalny blisko 300ha powierzchni leśnej.

Jeśli natura okaże się łaskawa i przyszłe wiosny będą sprzyjały kiełkowaniu i rozwojowi siewek, to my leśnicy z Nadleśnictwa Wymiarki zrobimy co w naszej mocy, aby efekty odnowień naturalnych były widoczne już za kilka lat. Mamy już pewne pozytywne doświadczenia, które posłużą nam w realizacji tak ambitnego planu.